Choroba zawodowa – na co może liczyć pracownik?

Nie ma wątpliwości, że praca może mieć negatywny wpływ na życie i zdrowie człowieka. Zazwyczaj możemy mówić o zmęczeniu, znudzeniu, frustracji czy też wypaleniu zawodowym.

Są jednak takie rodzaje aktywności zawodowych, których długoletnie wykonywanie może tak rozstroić organizm człowieka, że staje się on niezdolny do pracy. Choroba zawodowa – bo to o niej mowa – jeżeli zostanie zdiagnozowana, pociąga za sobą szereg obowiązków zarówno po stronie pracodawcy, jak i pracownika.

Na szczęście ten ostatni nie zostaje całkowicie z niczym, gdyż przepisy pracy oraz akty szczegółowe uprawniają go do świadczenia socjalnego, mającego zrekompensować mu utratę zdolności do wykonywania działalności zarobkowej. Na co zatem może liczyć pracownik?

Choroba zawodowa – nie każde schorzenie się do niej kwalifikuje

Choroba zawodowa, czyli długotrwałe pogorszenie stanu zdrowia, do którego doprowadziła wykonywana praca. Nie jest to jednak takie proste. Aby dane schorzenie mogło zostać zakwalifikowane jako choroba zawodowa, musi spełnić szereg warunków określonych w KP.

Przede wszystkim choroba ta musi mieć związek z wykonywaną pracą. Prawodawca wskazał, że przy ocenie schorzenia musi bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem stwierdzone, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy lub powstała na skutek wykonywania pracy.

Nie chodzi tu jednak o jakiekolwiek schorzenie. Musi ono zostać uznane przez Ministra właściwego do spraw zdrowia i wymienione przez niego w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie chorób zawodowych.

Rozpoznanie udokumentowanych objawów choroby zawodowej może wystąpić albo w okresie zatrudnienia w narażeniu zawodowym, albo w okresie późniejszym po zakończeniu pracy w takim narażeniu w terminach wskazanych we wspomnianym rozporządzeniu.

Jak wskazują Wojewódzkie Sądy Administracyjne, o stwierdzeniu choroby zawodowej decyduje zachowanie dwóch wymogów.

Pierwszym z nich jest występowanie schorzenia odpowiadającego schorzeniu zamieszczonemu w wykazie chorób zawodowych stanowiącym załącznik do rozporządzenia; drugim – ustalenie związku przyczynowego pomiędzy powstaniem tej choroby a oddziaływaniem czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 8 marca 2018 roku, sygn. akt: IV SA/Gl 748/17).

Zachorowanie na chorobę, nawet w wyniku wykonywania pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia, która nie została ujęta w obowiązującym wykazie, nie daje podstaw do wydania przez właściwego inspektora decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej. (por. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 6 kwietnia 2017 roku, sygn. akt: II SA/Go 102/17).

Czy chorobę można rozpoznać tylko w czasie pracy?

Wystąpienie choroby zawodowej musi mieć ścisły związek z wykonywanym rodzajem pracy. Bez tego pracownik nie będzie mógł liczyć na jakiekolwiek świadczenia pomocowe.

Jednakże czy jej rozpoznanie musi zostać dokonane jeszcze za czasu wykonywania danego zawodu? Na szczęście nie. Na dobrą sprawę, rozpoznanie schorzenia może mieć miejsce aż do końca życia pracownika. Nie zawsze bowiem objawy choroby zawodowej mogą być od razu wykryte lub prawidłowo zdiagnozowane.

Objawy mogą wystąpić jeszcze za czasu wykonywania danego zawodu, jednakże wtedy mogły być na tyle nieinwazyjne, że zatrudniony nie uznał za celowe, aby udać się do lekarza. Objawy te jednak nasiliły się z czasem i wreszcie, np. już na emeryturze, dały o sobie znak ze zwiększoną siłą, doprowadzając do znacznego pogorszenia się zdrowia pracownika.

Jak udowodnić chorobę zawodową?

Rozpoznanie choroby musi zostać właściwie udokumentowane. Objawy mogą zostać potwierdzone na podstawie różnego rodzaju dokumentów. Może to być zaświadczenie lekarskie, historia choroby, zwolnienie lekarskie, książeczka ubezpieczeniowa czy też dokumentacja rentowa.

Powyższe jeszcze o niczym nie przesądza. Rozpoznanie choroby mogącej stanowić chorobę zawodową wymaga stwierdzenia przez lekarza orzecznika.

Orzeczenia zostają wydawane na podstawie wyników przeprowadzonych badań lekarskich i badań pomocniczych, dokumentacji medycznej pracownika, dokumentacji przebiegu zatrudnienia oraz oceny narażenia zawodowego.

Ważne! Jeżeli pracownik nie zgadza się z treścią dokumentacji sporządzonej przez lekarza, ma prawo wystąpić z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania przez jednostkę orzeczniczą II stopnia. Termin na złożenie wniosku wynosi 14 dni, licząc od daty otrzymania orzeczenia lekarskiego. Należy pamiętać, że orzeczenie wydane w wyniku ponownego badania jest ostateczne i nie ma możliwości ponownego odwołania.

Decyzję o stwierdzeniu choroby zawodowej lub braku podstaw do jej stwierdzenia wydaje właściwy państwowy powiatowy inspektor sanitarny. Warto w tym miejscu wskazać na wyrok WSA w Gliwicach w przedmiocie związania orzeczeniem lekarskim organu.

Organ odwoławczy jest związany treścią orzeczenia lekarskiego w zakresie rozpoznania choroby zawodowej, polegającej na diagnozie, że dane schorzenie znajduje się (bądź nie) w wykazie chorób zawodowych, niemniej jednak to związanie nie ma charakteru bezwzględnego.

Natomiast ocena narażenia zawodowego przeprowadzona przez lekarza orzecznika nie wiąże organu i może być dokonana samodzielnie przez organ wydający decyzję. (por. wyrok WSA w Gliwicach z dnia 12 marca 2018 roku, sygn. akt: IV SA/Gl 41/18).

Choroba zawodowa – na co może liczyć pracownik?

Próżno szukać świadczeń z tytułu choroby zawodowej w przepisach KP. O tym, na co może liczyć pracownik w takiej sytuacji, mówi nam ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Choroby zawodowe nie zawsze wiążą się jedynie z pogorszeniem stanu zdrowia, niekiedy również doprowadzają do śmierci pracownika. W związku z tym katalog pomocowy wyróżnia te świadczenia, które należą się bezpośrednio pracownikowi oraz te, na które może liczyć jego rodzina na wypadek śmierci.

Wśród świadczeń wypłacanych pracownikowi wyliczamy:

• zasiłek chorobowy – dla pracownika, którego niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
• świadczenie rehabilitacyjne – dla pracownika, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego jest nadal niezdolny do pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza rokują odzyskanie zdolności do pracy;
• zasiłek wyrównawczy – dla pracownika, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• jednorazowe odszkodowanie – dla pracownika, który doznał stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• renta z tytułu niezdolności do pracy – dla pracownika, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
• renta szkoleniowa – dla pracownika, w stosunku do którego orzeczono celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;
• pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne.

Do grupy świadczeń dla członków rodziny zmarłego pracownika zaliczamy:

• jednorazowe odszkodowanie – dla członków rodziny zmarłego pracownika;
• rentę rodzinną – dla członków rodziny zmarłego pracownika uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;
• dodatek do renty rodzinnej – dla sieroty zupełnej.

Ważne! Świadczenia sklasyfikowanie w pierwszej grupie mają charakter osobisty. Nie wynikają one ze stosunku cywilnoprawnego, wobec czego nie podlegają one dziedziczeniu. Pracownik może je uzyskać (uzyskiwać) wyłącznie w okresie swojego życia.

Wszystkie wyżej wymienione uprawnienia pracownika lub jego rodziny wypłacane są przez ZUS ze środków z tytułu ubezpieczenia wypadkowego.

Zasiłek chorobowy

Zasiłek chorobowy przysługuje już od pierwszego dnia niezdolności do pracy spowodowanej chorobą zawodową, z tym zastrzeżeniem, że nie należy się on za okresy niezdolności do pracy, za które ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia, uposażenia, stypendium lub innego świadczenia przysługującego za czas niezdolności do pracy.

Zasiłek z ubezpieczenia wypadkowego przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru. Podstawę tę stanowi kwota będąca podstawą wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe.

Jednorazowe odszkodowanie

W czasie niezdolności do pracy pracownik otrzymuje wyżej wspomniany zasiłek chorobowy, świadczenie rehabilitacyjne oraz zasiłek wyrównawczy (o ile nie zostanie stwierdzona całkowita niezdolność do pracy).

Jednakże na skutek choroby zawodowej może dojść również do tzw. uszczerbku na zdrowiu. Za stały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu nierokujące poprawy. Z kolei za długotrwały uszczerbek na zdrowiu uważa się takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje upośledzenie czynności organizmu na okres przekraczający 6 miesięcy, mogące ulec poprawie.

Za każdą z powyższych krzywd pracownik może liczyć na jednorazowe odszkodowanie.

Odszkodowanie przysługuje w wysokości 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Jeżeli jednak na skutek pogorszenia się stanu zdrowia uszczerbek, który był podstawą przyznania jednorazowego odszkodowania, ulegnie zwiększeniu co najmniej o 10 punktów procentowych, jednorazowe odszkodowanie zwiększa się o 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent uszczerbku na zdrowiu przewyższający procent, według którego ustalone było to odszkodowanie.

Z kolei gdy w stosunku do ubezpieczonego została orzeczona całkowita niezdolność do pracy oraz niezdolność do samodzielnej egzystencji wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej, jednorazowe odszkodowanie ulega zwiększeniu o kwotę stanowiącą 3,5-krotność przeciętnego wynagrodzenia.

Jak to wygląda w pieniądzu? Możemy to przeczytać w obwieszczeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wysokości kwot jednorazowych odszkodowań z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej w okresie od dnia 1 kwietnia 2024 r. do dnia 31 marca 2025 r.

Pracownik może liczyć na odszkodowanie, które wynosi:

• 1431 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;
• 431 zł za każdy procent stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, z tytułu zwiększenia tego uszczerbku co najmniej o 10 punktów procentowych;
• 25 044 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji ubezpieczonego;
• 25 044 zł z tytułu orzeczenia całkowitej niezdolności do pracy oraz niezdolności do samodzielnej egzystencji wskutek pogorszenia się stanu zdrowia rencisty;
• 128 799 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony małżonek lub dziecko zmarłego ubezpieczonego lub rencisty;
• 64 399 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawniony członek rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty inny niż małżonek lub dziecko;
• 128 799 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie małżonek i jedno lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na każde z tych dzieci;
• 128 799 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania jest uprawnionych równocześnie dwoje lub więcej dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugie i każde następne dziecko;
• 25 044 zł, jeżeli obok małżonka lub dzieci do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni równocześnie inni członkowie rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, każdemu z nich niezależnie od odszkodowania przysługującego małżonkowi lub dzieciom;
• 64 399 zł, jeżeli do jednorazowego odszkodowania są uprawnieni tylko członkowie rodziny inni niż małżonek lub dzieci zmarłego ubezpieczonego lub rencisty, oraz 25 044 zł z tytułu zwiększenia tego odszkodowania przysługującego na drugiego i każdego następnego uprawnionego.

Choroba zawodowa a renta

Jeżeli pracownik stał się niezdolny do pracy, przysługuje mu renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy lub renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Jej wysokość jest zależna od wysokości składek wpłacanych do ZUS w okresie przed uzyskaniem świadczenia. W roku 2024 najniższe świadczenie z tytułu całkowitej niezdolności wynosi 1780,96 zł brutto, natomiast przy niezdolności częściowej jest to 1335,72 zł brutto.

Chcąc ustalić wysokość renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy, należy zsumować:

• 24% kwoty bazowej,
• po 1,3% podstawy wymiaru  za każdy rok okresów składkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, z uwzględnieniem pełnych miesięcy,
• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresu, który brakuje do pełnych 25 lat stażu ubezpieczenia (okresów składkowych i nieskładkowych), liczonych od dnia, w którym złożysz wniosek o rentę, do dnia, w którym osiągnąłbyś wiek 60 lat.

W przypadku renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy należy wykonać to samo obliczenie i przemnożyć je przez 75%.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego