Powodów absencji w pracy jest wiele, może być to zaplanowany urlop wypoczynkowy, choroba, konieczność załatwienia ważnej sprawy w urzędzie, czy w końcu siła wyższa.

Czy jednak w tym ostatnim wypadku nieprzyjście pracownika do zakładu będzie usprawiedliwione? Okazuje się, że tak. Ustawodawca przewidział taką możliwość. Taka nieobecność nie jest jednak traktowana jak zwykły urlop.

Sprawdźmy zatem dokładnie w jakiej sytuacji pracownik może nie pojawić się w pracy oraz jak taka sytuacja wpływa na jego wynagrodzenie.

Urlop z powodu siły wyższej – jaki ma charakter?

Można się zastanawiać czy w sytuacji wystąpienia siły wyższej odpowiednim nie byłby urlop na żądnie? Otóż nie do końca te instytucje działają w ten sam sposób. Jak sama nazwa wskazuje, urlop na żądanie jest na żądanie pracownika.

Przy czym pracodawca może nie zgodzić się na taką nieobecność i wezwać pracownika do zakładu. Urlop z powodu siły wyższej nie jest natomiast uzależniony od zwolnienia pracownika przez pracodawcę, a polega na odmowie wykonywania obowiązków pracowniczych z zachowaniem wynagrodzenia.

Jeżeli zatem absencja jest usprawiedliwiona, pracodawca nie może rozwiązać umowy z pracownikiem z powodu naruszenia przepisów Kodeksu pracy przez podwładnego.

Przepis art. 1481 § 1 KP wskazuje, że pracownikowi przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 2 dni albo 16 godzin, z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem.

Siłę wyższą wskazaną w tym przepisie należy jednak rozumieć szerzej, aniżeli ma to miejsce w prawie cywilnym, gdzie pojęcie to jest definiowane jako okoliczności, którym nie da się zapobiec.

Sytuacja np. wypadku dziecka pracownika, które było przez niego zawinione, np. poprzez niedopilnowanie dziecka w czasie jazdy na rowerze, nie pozwalałaby na skorzystanie z omawianej instytucji.

Urlop z powodu siły wyższej uprawnia jednak do odmowy wykonywania pracy w powyższym wypadku. Siłę wyższą w rozumieniu przepisów prawa pracy należy definiować jako wystąpienie pilnych spraw rodzinnych w przypadku choroby lub wypadku, jeżeli jest niezbędna natychmiastowa obecność pracownika, niezależnie od tego czy sytuacjom tym można było zapobiec, czy nie.

Z kolei przez wypadki przyjmuje się wszelkie okoliczności, również te utożsamiane z siłą wyższą, jak huragan, pożar czy epidemia.

Nieobecność w zakładzie pracy lub odejście od swojego stanowiska powinno być zgłoszone przełożonemu. Jeżeli jednak nie ma takiej możliwości, a sytuacja wymaga natychmiastowego działania, opuszczenie miejsca pracy może zostać usprawiedliwione w późniejszym terminie.

W omawianym wypadku przełożony nie może odmówić udzielenia zgody na „urlop” pracownika. Zgłoszenie absencji nie ma zatem formy wniosku, a jedynie poinformowania pracodawcy o nieobecności.

Wymiar urlopu

Przepis KP wskazuje, że urlop z powodu siły wyższej przysługuje w wymiarze 2 dni lub 16 godzin. A co jeżeli np. powódź trwa 5 dni?

Nie zostało to wskazane w samej ustawie, ale na podstawie orzecznictwa należy uznać, że owe dwa dni zwolnienia są okresem płatnym. Jeżeli natomiast siła wyższa trwa dłużej aniżeli ten czas, wówczas nieobecność pracownika w dalszym ciągu będzie usprawiedliwiona, nie będzie miał on jednak prawa do wynagrodzenia za ten czas (jedynie za wskazane 2 dni).

Takie stanowisko znajduje swoje potwierdzenie również w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy, w którym wskazano, że przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy.

Zauważyć przy tym trzeba, że przepis mówi o 2 dniach lub 16 godzinach. Jest to o tyle istotne, że urlop z powodu siły wyższej nie podlega pod przepisy ogólne o urlopie.

Dlatego też nie jest konieczne, aby pracownik korzystał od razu z całego dnia. Może np. wykorzystać jedynie 4 godziny. W takiej sytuacji ma on prawo wrócić do zakładu i przepracować resztę etatu. Co więcej, wypadek może się stać również w ciągu dnia, wówczas pracownik może opuścić miejsce pracy np. po 3 godzinach pracy.

O tym ile czasu w ciągu jednego dnia zatrudniony skorzysta z omawianego uprawnienia, decyduje on sam, pracodawca nie ma na to żadnego wypływu.

Ważne! Wymiar urlopu udzielanego w wymiarze godzinowym dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu (np. przy 1/2 etatu) ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny.

Urlop z powodu siły wyższej – co z wynagrodzeniem?

W czasie urlopu wypoczynkowego pracownik otrzymuje 100% normalnego wynagrodzenia. Przy urlopie chorobowym jest to 80%. A jak wygląda sytuacja, gdy miejsce ma urlop z powodu siły wyższej? Otóż w takim wypadku przepisy mówią o połowie wynagrodzenia, jakie otrzymałby pracownik, gdyby wykonywał pracę.

Z racji tego, że urlop ten nie jest udzielany w wymiarze dziennym, a godzinowym, wynagrodzenie należy wyliczać ze stawki godzinowej. Co więcej, wysokość tą oblicza się tak samo jak wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego. KP jasno bowiem wskazuje, że przy ustalaniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy oraz za czas niewykonywania pracy, gdy przepisy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia, stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, z tym że składniki wynagrodzenia ustalane w wysokości przeciętnej oblicza się z miesiąca, w którym przypadło zwolnienie od pracy lub okres niewykonywania pracy.

Urlop z powodu siły wyższej a konieczność załatwienia spraw osobistych

Czy konieczność załatwienia spraw osobistych, takich jak obecność u lekarza czy w urzędzie może być traktowana jako siła wyższa? Raczej nie. Jednakże jest inna możliwość, aniżeli wniosek o urlop.

Pracodawca bowiem może udzielić pracownikowi zwolnienia od pracy w celu załatwienia spraw osobistych. W takiej sytuacji zatrudniony odpracowuje swoją nieobecność tego samego dnia lub w innych dniach pracy. Należy pamiętać, przy tym, że nie jest to wtedy praca w godzinach nadliczbowych

Ustawodawca wskazał wprost, że pracy w godzinach nadliczbowych nie stanowi czas odpracowania zwolnienia od pracy udzielonego pracownikowi na jego pisemny wniosek w celu załatwienia spraw osobistych. 

Przy czym odpracowanie zwolnienia od pracy nie może naruszać prawa pracownika do nieprzerwanego 11-godzinnego odpoczynku dobowego i nieprzerwanego 35-godzinnego odpoczynku tygodniowego.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego