Wypadek przy pracy – jakie obowiązki ma pracodawca?

Wypadek – zdarzenie wywołane przez czynniki zewnętrzne, powodujące uszczerbek na zdrowiu lub straty materialne osoby poszkodowanej.

Odpowiedzialność za jego skutki ponosi sprawca, czyli podmiot ponoszący winę za dane wydarzenie. W przypadku jednak gdy incydent ma miejsce w pracy, sytuacja wygląda nieco inaczej.

Tutaj, nawet jeśli pracodawca nie przyłożył ręki, odpowiada za wypadek przy pracy swojego podopiecznego. Oczywiście nie przypisuje się mu automatycznie statusu sprawcy, jednak ma on szereg obowiązków, które musi wypełnić w sytuacji gdy jego pracownik ulegnie wypadkowi.

Wypadek przy pracy – kiedy mamy z nim do czynienia?

Kwestię wypadków przy pracy reguluje Kodeks pracy. Skupia się on jednak na obowiązkach pracodawcy w sytuacji, kiedy mają one miejsce. Aby zapoznać się z definicją omawianego pojęcia, musimy sięgnąć do ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Przepis art. 3 wspomnianej ustawy za wypadek przy pracy uznaje nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło:

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności, lub poleceń przełożonych;
• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy.

Dodatkowo na równi z wypadkiem przy pracy traktuje się wypadek, któremu pracownik uległ:

• w czasie podróży służbowej, chyba że wypadek spowodowany został postępowaniem pracownika, które nie pozostaje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań;
• podczas szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony;
• przy wykonywaniu zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związkowe.

Za ciężki wypadek przy pracy uznaje się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, takie jak: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita lub częściowa niezdolność do pracy w zawodzie albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Z kolei za wypadek śmiertelny uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku.

Z definicji ustawowej dowiadujemy się, iż wypadek przy pracy jest zdarzeniem nagłym. Dany incydent można będzie nazwać nagłym, jeżeli wystąpił maksymalnie w ciągu jednej dniówki roboczej.

Jeśli bowiem jakieś czynniki związane z pracą wpływają negatywnie na pracownika i dają o sobie znać po kilku dniach, miesiącach czy latach, powinniśmy mówić o chorobie pracowniczej, nie zaś o wypadku.

Najczęściej takimi przyczynami zewnętrznymi są upadek, potknięcie, działanie energii elektrycznej czy substancji chemicznych.

Oczywiście nikt nie jest w stanie wymienić wszystkich zdarzeń mogących prowadzić do wypadku, dlatego też prawodawca w żadnym z aktów prawnych nie zdecydował się sporządzić jednego zamkniętego katalogu opisującego rodzaje zdarzeń mogących prowadzić do wypadków przy pracy.

Czy zawał serca i udar w pracy to wypadek?

Takie skutki jak złamana ręka, skręcona kostka, poparzenie czy inne urazy mechaniczne nie stanowią problemu przy ich kwalifikacji. Miejsce miało określone zdarzenie w miejscu pracy lub w drodze do niej, jest widoczny skutek, mamy zatem wypadek przy pracy.

Sprawa jednak nie jest tak prosta w przypadku zawału serca czy udaru.

A przecież nie są rzadkimi sytuacje, kiedy pracownicy tracą zdrowie lub życie na skutek powyższych zdarzeń w miejscu swojej pracy. Z jednej strony zawał serca i udar mogą być spowodowane niezdrowym trybem życia, nadwagą, złą dietą czy alkoholizmem.

Z drugiej, mogą być skutkiem stresu czy przeciążenia fizycznego, jaki został wywołany u pracownika w czasie pracy.

Co do zasady te „przypadłości” nie są traktowane jako nagłe, zewnętrzne przyczyny prowadzące do wypadku przy pracy. Są jednak wyjątki.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 15 marca 2004 roku (sygn. akt: II UK 381/03) uznał, że jeżeli zawał serca został spowodowany silnym przeżyciem psychicznym pracownika, które powstało wskutek nawarstwienia się szczególnie niekorzystnych okoliczności mających związek z pracą, zdarzenie można uznać za wypadek przy pracy.

Kwalifikacja zawału serca jako wypadku przy pracy jest rezultatem oceny materiału dowodowego i ustaleń faktycznych w każdej konkretnej sprawie.

A zatem wszystko zależy od konkretnej sprawy. To czy zawał serca lub udar mózgu zostaną uznane za wypadki przy pracy, będzie w dużej mierze zależało od tego czy były one skutkiem przyczyny zewnętrznej, czy też doszło do nich na skutek przyczyn wewnętrznych danej osoby, tj. przechodzonej choroby, wady genetycznej.

Wypadek przy pracy a obowiązki pracodawcy

Ustawodawca w KP szczegółowo określił, co pracodawca powinien zrobić w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy.

Jak stanowi art. 234 § 2 KP, pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy. Niewywiązanie się z tego obowiązku skutkuje odpowiedzialnością za wykroczenia i podlega karze grzywny od 1 tys. do 30 tys. zł.

Następnie pracodawca powinien zabezpieczyć miejsce wypadku do czasu ustalenia jego okoliczności i przyczyn.

W tym czasie pracodawcy nie wolno:

• dopuszczać do miejsca wypadku osób niepowołanych;
• uruchamiać maszyn i innych urządzeń technicznych, które w związku z wypadkiem zostały wstrzymane;
• dokonywać zmiany położenia maszyn i innych urządzeń technicznych, jak również zmiany położenia innych przedmiotów, które spowodowały wypadek lub pozwalają odtworzyć jego okoliczności.

Dokonanie jakichkolwiek zmian w miejscu wypadku jest dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy zachodzi konieczność ratowania osób lub mienia, bądź też w celu zapobieżenia grożącemu niebezpieczeństwu.

Wypadek przy pracy – należy ustalić przyczyny i okoliczności zajścia

Do obowiązków pracodawcy należy również powołanie zespołu powypadkowego do ustalenia przyczyn i okoliczności wypadku przy pracy.

Taki zespół powinien składać się z:

• u pracodawcy, u którego działa służba BHP – pracownika służby BHP, społecznego inspektora pracy lub jeżeli w danym zakładzie nie jest powołany społeczny inspektor pracy – z przedstawiciela pracowników posiadającego aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia BHP;
• u pracodawcy, u którego nie działa służba BHP – pracodawcy lub pracownika, któremu powierzone zostało wykonywanie zadań służby BHP lub specjalisty do spraw BHP spoza zakładu pracy oraz przedstawiciela pracowników posiadającego aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia BHP.

Jeżeli pracodawca nie może stworzyć zespołu powypadkowego w związku z małą liczbą zatrudnionych pracowników, powinien on ustalić zespół składający się z pracodawcy i specjalisty spoza zakładu pracy.

Zespół powypadkowy jest zobligowany między innymi do:

• dokonania oględzin miejsca wypadku, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych, stanu urządzeń ochronnych;
• zbadania warunków wykonywania pracy i inne okoliczności, które mogły mieć wpływ na powstanie wypadku;
• sporządzenia szkicu lub wykonania fotografii miejsca wypadku – o ile jest to konieczne;
• wysłuchania wyjaśnień poszkodowanego, o ile pozwala na to stan jego zdrowia;
• zebrania informacji dotyczących wypadku od świadków wypadku;
• zasięgnięcia opinii lekarza oraz innych specjalistów jeśli jest to niezbędne, w zakresie niezbędnym do oceny rodzaju i skutków wypadku;
• zebrania innych dowodów dotyczących wypadku;
• określenia środków profilaktycznych oraz wskazania wniosków, w szczególności wynikających z oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy, na którym wystąpił wypadek.

Ważne! Zespół powypadkowy jest uprawniony do wykorzystywania w swojej pracy nad sprawą materiałów zebranych przez organy prowadzące dochodzenie lub śledztwo, jeżeli materiały te zostaną udostępnione zespołowi.

Na koniec protokół powypadkowy

Na koniec zespół powypadkowy, w terminie 14 dni od daty, w której dowiedział się o wypadku, powinien sporządzić protokół. Jego wzór został określony w rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie wzoru protokołu ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy.

Jeżeli jednak ustalenie przyczyn i okoliczności wypadku nie jest możliwe w wyżej wspomnianym terminie, w protokole należy zakreślić przyczyny opóźnienia.

Protokół podpisują wszyscy członkowie zespołu. Jeśli jednak nastąpi rozbieżność ocen między członkami zespołu, o ostatecznej treści dokumentu decyduje pracodawca.

Przed podpisaniem protokołu, z dokumentem powinien zapoznać się poszkodowany. Ma on prawo zgłaszania uwag i zastrzeżeń do poczynionych ustaleń. O tym uprawnieniu powinien wcześniej zostać poinformowany przez zespół.

Pracownik ma również prawo do przeglądania akt sprawy, sporządzania z nich notatek, odpisów i kopii. Przy wypadku śmiertelnym, z treścią protokołu powypadkowego zapoznać mogą się członkowie rodziny zmarłego pracownika. W takiej sytuacji oni także powinni być poinformowani o prawie do składania zastrzeżeń.

Po podpisaniu protokołu zespół, w terminie 5 dni od daty jego sporządzenia, przekazuje go do pracodawcy w celu zatwierdzenia.

Wypadek przy pracy musi zostać zaewidencjonowany

Każdy pracodawca jest zobligowany do prowadzenia rejestru wypadków przy pracy i statystycznej karty wypadku. W ewidencji tej zbiera się takie dane jak:

• imię i nazwisko poszkodowanego;
• miejsce i datę wypadku;
• informacje dotyczące skutków wypadku dla poszkodowanego;
• datę sporządzenia protokołu powypadkowego;
• stwierdzenie, czy wypadek jest wypadkiem przy pracy;
• krótki opis okoliczności wypadku;
• datę przekazania do ZUS wniosku o świadczenia z tytułu wypadku przy pracy;
• liczbę dni niezdolności do pracy;
• inne istotne okoliczności wypadku.

Kartę wypadku sporządza pracodawca na podstawie zatwierdzonego protokołu powypadkowego. Jej wzór oraz wszelkie potrzebne informacje zostały uregulowane w rozporządzeniu Ministra Rodziny i Polityki Społecznej w sprawie statystycznej karty wypadku przy pracy.

Sporządzoną kartę należy przekazać, w formie elektronicznej na portal sprawozdawczy Głównego Urzędu Statystycznego – www.stat.gov.pl w terminie 14 dni od daty zatwierdzenia protokołu.

Artykuł przygotowany przez naszego specjalistę Radosława Pilarskiego